Szlak starych kościołów i cerkwi w Polsce to nie tylko okazja to oglądania pięknych zabytków, ale także wyprawa w głąb historii, do jej naprawdę odległych zakątków. Miejscowość Lutcza pojawia się w źródłach już w XIV wieku, pod dawną nazwą Lustscha. Wspomina ją dokument wydany w Skokach, 5 października 1390, pod którym podpisał się król Władysław II Jagiełło. Miejscowość przechodziła w ręce kolejnych możnowładców, a w latach 1795–1918 znalazła się w obrębie zaboru austriackiego. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Lutcza weszła w skład województwa lwowskiego. Po II wojnie światowej pozostała na terytorium Polski, obecnie administracyjnie należy do województwa podkarpackiego.

Już wspomniany dokument z 1390 roku zakłada przeznaczenie konkretnej parceli ziemi pod budowę kościoła, nie ma jednak dowodów na to, że już w XIV wieku stała tam świątynia. Natomiast już w XV wieku zostaje zapisane zdanie dotyczące Lutczy: „wieś, która posiada drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Dziewicy Maryi”. Ten znamienny ustęp pochodzi z kronik Jana Długosza. Najprawdopodobniej w połowie XV wieku na terenie parafii stanął drewniany kościółek. Z czasem, dzięki staraniom wiernych i proboszczów, zmieniał swą bryłę. Już w I poł. XVI w. otrzymał między innymi murowaną zakrystię. W kolejnych stuleciach dodano wieżę i wzmocniono ściany lisicami. Wbrew pozorom nazwa ta nie ma nic wspólnego ze zwierzętami. W budownictwie drewnianym oznacza technikę wzmocnienia. Polega ona na ustawieniu dwóch pionowych elementów, zwanych też kleszczami, które ściągnięte są ze sobą śrubami i obejmują z obu stron ścianę z bali lub sumików.

W 1670 świątynia została częściowo zniszczona przez pożar, na szczęście odbudowano ją i odnowiono, choć prace ukończono dopiero 52 lata po wypadku. To właśnie w 1722 pojawiły się w nim: strop z fasetą, zaskrzynienia, dach z wieżyczką na sygnaturkę oraz okna nawy.

Oprócz pięknej i ciekawie wyposażonej świątyni równie ciekawa jest okolica parafii. Znajdują się w niej aż 3 cmentarze, z czego najstarszy pochodzi prawdopodobnie z 1784 roku. To cmentarz na „Małówce”. Drugi znajdziemy na Strzyżów. Grzebano tam ludzi do roku 1965, następnie ceremonie przeniesiono na teren nowego kościoła parafialnego i nowego cmentarza. Najstarszy grób w tej nekropolii datowany jest na 1922 rok. Wreszcie trzecia nekropolia, która powiększona o nowe tereny służy po dziś dzień.

Odwiedzający Lutczę powinni wybrać się także szlakiem zabytkowych kapliczek. Jest ich około 60, dzielą się na różne typy i są na tyle rozrzucone po okolicy, że mogą stanowić gotową trasę pięknego spaceru. Największą kaplicę odnajdziemy na najstarszym cmentarzu – na „Małówce”.

Wzniesiono ją około roku 1898 i została ufundowana przez hrabiego Łosia po śmierci swojej żony, Heleny ze Straszewskich. W południowo-wschodnim narożniku stoi nagrobek Jadwigi Straszewskiej zmarłej w 1890 r. a przeniesiony tutaj z cmentarza. Na ścianie południowej widnieje tablica inskrypcyjna „ŚP. Heleny ze Straszewskich hr. Łosiowej”, zaś na północnej ŚP. „Kantego Wolskiego spoczywającego na tym cmentarzu ur. 1801 i zm. W 1867”.

Drugą pod względem wielkość jest kaplica Św. Krzyża na obszarze podworskim. Kamienny obiekt kiedyś zdobiły polichromie, których datowanie dziś jest niezwykle trudne. Pozostałe kapliczki także kryją wiele ciekawych tajemnic i opowieści, polecamy ruszyć ich szlakiem!