Kilka tysięcy lat temu na terenie dzisiejszej Wiślicy osiedliły się plemiona słowiańskie. Wiślica była długo ważnym ośrodkiem państwa plemiennego Wiślan. Legenda „Żywot św. Metodego” podaje, że ok. 880 roku książę Wiślan przyjął chrzest z rąk misjonarzy św. Cyryla i Metodego. Ten fakt poświadcza kolista niecka o średnicy 4,5 m zwana misą chrzcielną.
Pomyślność i rozwój Wiślicy zapewniły rządy synów Bolesława Krzywoustego – dzięki nim w drugiej połowie XII w. wybudowano w Wiślicy pierwszy romański kościół. Pochodzi z niego zachowana do dziś unikatowa „Płyta Ornatów”. W XIII wieku na tym kościele został wzniesiony kolejny, zwany bazyliką pw. Trójcy Św. Obecna kolegiata  Narodzenia NMP została wybudowana na zrębach dwóch wcześniejszych romańskich kościołów w latach 1350-70 z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego.
Wiślicka bazylika stanowi dobrze zachowany przykład architektury gotyckiej. Budowlę wzniesiono z kamiennych ciosów. Odbudowany po wojnie szczyt jest z cegły. Kościół posiada prezbiterium niższe, zamknięte wielobocznie, sklepienia gwiaździste i krzyżowo-żebrowe ze zwornikami z herbami ziem tworzących odrodzone Królestwo Polskie. Ściany prezbiterium zdobią freski w stylu bizantyjsko-ruskim. Zachowało się gotyckie sakramentarium i epitafia renesansowe kanoników wiślickich.
Szczególnym kultem otaczana jest kamienna figura Matki Bożej Uśmiechniętej zwanej „Łokietkową” z około 1300 roku. O Wiślicę toczyli boje książęta podczas rozbicia dzielnicowego. Według tradycji, przed figurą modlił się w czasie trwających walk o zjednoczenie kraju, Władysław Łokietek. Książę zdobył Wiślicę w roku 1304.
Świątynia była remontowana w XVII w. Złupiona podczas najazdu Szwedów, potem zrujnowana w czasie I wojny światowej. Po trwającej 9 lat odbudowie została ponownie poświęcona 7 września 1926 roku. 8 września 2005 roku kolegiata wiślicka otrzymała tytuł bazyliki mniejszej.