Święty Jan to jedna z najważniejszych postaci chrześcijańskiej tradycji. Apostoł, ewangelista, patron zawodów związanych z pisaniem, nauką i mądrością. Choć wielu badaczy uważa, że przypisywane mu dzieła mają wyraźne ślady wielu redakcji i zapewne Janów piszących je mogło być wielu, pozostaje kluczową postacią dla Kościoła, łącząc wiele historii, opowieści i wartości w sobie.

To właśnie jemu poświęcona jest urocza cerkiew parafialna w Augustowie koło Bielska Podlaskiego. Świątynia była budowana przez 6 lat, w siódmej dekadzie XIX wieku. Poświęcono ją w 1878 roku, a materiały do jej skonstruowania pozyskano z innego miejsca kultu: cerkwii refektarzowej byłego monasteru św. Mikołaja w Bielsku Podlaskim. Dlaczego właśnie w ten sposób?

Historia monasteru sięga XIV wieku, a wedle źródeł mógł on istnieć jeszcze wcześniej. Bogaty ośrodek zyskiwał na znaczeniu w czasach I Rzeczypospolitej oraz unii brzeskiej. Monaster nie trafił w ręce unitów, przez co przeniosło się tu wielu prawosławnych duchownych z innych klasztorów i parafii. W czasie rozbiorów monaster znalazł się na terenie zaboru pruskiego. Do 1825 funkcjonował w dobrym stanie, jednak ze względu za niewielką liczbę powołań oraz decyzje o likwidacji innych klasztorów i monasterów przez Rosję (która w międzyczasie zdążyła anektować ten teren) został zamknięty. Kilka dekad później to właśnie on stał się podstawą budulca dla Cerkwi pw. św. Jana Teologa w Augustowie na Podlasiu.

Dojeżdżając do świątyni natychmiast rzuci nam się w oczy jej błękitny kolor. To odniesienie symboliczne do postaci Bogurodzicy. Niektóre cerkwie bywają malowane na zielono, co z kolei wiąże je z Duchem Świętym. Błękit to symbol nieba, czystości i łagodności, podczas gdy zieleń odnosi się do wiecznego życia, odradzania się i siły natury.

Wewnątrz świątyni warto zwrócić uwagę na barokowy ikonostas. Został on przeniesiony tutaj z cerkwi Uspieńskiej. Oprócz św. Jana Teologa znajdziemy tu także ikonę przedstawiającą uśpienie Matki Boskiej, nazywaną ikoną Uśpienia Bogarodzicy. Historycy sztuki podkreślają, że trudno znaleźć podobny ikonostas na całym Podlasiu.

Świątynia trafiła do rejestru zabytków w lipcu 2009 roku.

Wszystkim pielgrzymom, którzy odwiedzą tę piękną świątynię przypominamy, że to nie jedyny skarb tej parafii. Na jej terenie znajdują się także: cerkiew św. Onufrego w Strykach oraz kaplica św. Pantelejmona w uroczysku Borowiska. Obie pełnią rolę świątyń cmentarnych. Ukryta między drzewami błękitna cerkiew powstała w pierwszej połowie XIX wieku, otacza ją stary cmentarz. Kaplica św. Pantelejmona przy tamtych prezentuje się niczym uboższa siostra, jednak jej kameralność sprzyja modlitewnej zadumie.